موانع آرزوهای بزرگ ولیعهد - وبگردی طفره

به گزارش وبگردی طفره، خبرنگاران: توانایی زندگی بدون نفت به عنوان بزرگ ترین هدف ولیعهد عربستان قرار بود تا ابتدای 2020 به نتیجه برسد؛ اما با وجود گسترش سرمایه گذاری عربستان در پایین دست نفت یا کوشش این کشور برای توسعه صنعت توریسم، احتمالا در موعد مقرر تحقق نمی یابد.

به گزارش وبگردی طفره کوشش عربستان برای کاهش بیشتر فراوری و حفظ قیمت ها با وجود اصرار بر کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی نیز به تداوم اعتیاد نفتی سعودی ها اشاره دارد. در چنین شرایطی، IPO آرامکو به عنوان موتور محرک جدایی اقتصاد عربستان از نفت بار دیگر به تاخیر افتاده تا برنامه های بن سلمان روی کاغذ باقی بماند.

نوسانات قیمتی در بازار جهانی طلای سیاه یا استفاده از تحریم های نفتی به مثابه ابزاری برای فشار سیاسی یا اقتصادی بر کشورهای فراورینماینده این ماده استراتژیک، همیشه از محرک هایی بوده اند که کشورهای وابسته به درآمدهای نفتی را در برهه های زمانی خاص به فکر رهایی از نفت انداخته است. عربستان سعودی به عنوان بزرگ ترین صادرنماینده نفت خام جهان که به طبع وابستگی اش به درآمدهای نفتی تاثیر فراوانی از نوسانات قیمتی می گیرد؛ نمونه ای از کوشش یک کشور نفت خیز برای کاهش وابستگی به فروش نفت خام است. ایران نیز با وجود وابستگی کمتر به درآمدهای نفتی (نسبت به عربستان)، تحت تاثیر تکرار دوره های تحریم علیه صنعت نفت کشور، در کوشش است تا سال آینده از بودجه کشور نفت زدایی کند. مدل نفت زدایی از بودجه گزارشی از جهانی اقتصاد است که به تازگی در این زمینه منتشر شده است. در این گزارش به نقل از رئیس سازمان برنامه و بودجه به برنامه دولت برای اختصاص منابع نفتی تنها به طرح های عمرانی اشاره شده با این حال در رابطه با منابع جایگزین درآمد نفت در بودجه، اطلاع رسانی نشده است. اما نگاهی به برنامه های عربستان سعودی برای کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی، نشان می دهد با وجود عزم جدی، احتمالا ترک اعتیاد طولانی مدت اقتصاد این کشور به نفت کار چندان ساده ای نخواهد بود. فروش پنج درصد از سهام آرامکو برای توسعه سرمایه گذاری های غیرنفتی، ورود گسترده به پایین دست نفت در آسیا، کوشش برای افزایش حضور در پالایشگاه های آمریکا از مهم ترین برنامه های عربستان برای کاهش وابستگی به فروش نفت خام است که با موضوع آرامکو جریان دارد. در عین حال کوشش هایی برای تقویت صنعت توریسم این کشور برای افزایش درآمدهای غیرنفتی نیز، سهمی در برنامه کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی به خود اختصاص داده که ناچیز به نظر می رسد. با این حال هرکدام از این حوزه ها با موانعی روبه رو هستند که در عمل، دست برنامه ریزان سعودی را برای کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی بسته باقی می گذارد.ریزش حدودا 50 درصدی قیمت نفت در نخستین ماه های سال 2015 بزنگاهی بود که مقامات عربستان از جمله شاهزاده جوان سعودی را که سودای افزایش قدرت در سر داشت، بیش از هر زمانی به فکر اجرای برنامه هایی برای کاهش اثرگذاری نفت بر اقتصاد عربستان انداخت. محمد بن سلمان که در سال 2017 به صندلی ولیعهدی دست یافت، با ترسیم چشم انداز سعودی 2030 خود را به چهره ای تبدیل کرد که در راستای رهایی اقتصاد عربستان از نفت و حرکت دادن این کشور در جهت توسعه اقتصادی و فرهنگی کوشش می نماید.

به این ترتیب طی سال های اخیر، با حمایت مستقیم این عضو خاندان سلطنتی از سیاست کاهش وابستگی به دلارهای نفتی، اقدامات مختلفی در جهت رسیدن به این هدف اجرا شده است. این اقدامات دامنه گسترده ای دارد و از کوشش برای عرضه 5 درصد از سهام آرامکو به منظور افزایش سرمایه گذاری در بخش های غیرنفتی آغاز شد و تا دعوت از اینفلوئنسرهای اینستاگرام برای معرفی جاذبه های گردشگری عربستان به جهان به منظور توسعه صنعت توریسم این کشور، ادامه یافت.

اما تمام این اقدامات و برنامه ها مانع از آن نشده است که کارشناسان نسبت به نتیجه رسیدن این کوشش ها بدبین نباشند. بر اساس گزارشی از رویترز، به نظر می رسد اعتیاد عربستان به نفت با وجود تمام این برنامه ها و اهداف، نسبت به زمان های دیگر هیچ تغییری ننموده و به قوت خود باقی است. اقتصاد عربستان هنوز روی نفت راسخ است و نفت هنوز بزرگ ترین بخش از فراوری ناخالص داخلی، صادرات و درآمدهای دولت سعودی را تشکیل می دهد. به این ترتیب اگرچه عربستان و شرکت ملی نفت این کشور به واسطه ورود به پروژه های صنعتی نفت محور از جمله پروژه های پایین دستی در نقاط مختلف جهان، در حال تغییر روابط خود با طلای سیاه است، اما وابستگی اش به این ماده کمتر از قبل نشده. در کنار پیشرفت آهسته در ایجاد مجاری متنوع برای درآمدزایی در عربستان، تقلای اخیر این کشور برای کاهش بیشتر فراوری روزانه خود به منظور جلوگیری از ریزش قیمت ها زیر سایه جنگ تجاری آمریکا و چین و کند شدن رشد تقاضا، حکایت از آن دارد که اقدامات سه سال گذشته، کمترین اثری در کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی نداشته است کما اینکه قیمت نفت در بودجه این کشور برای امسال میلادی، 80 دلار بر بشکه در نظر گرفته شده که در زمان رونمایی از آن نیز به دلیل آنچه افزایش وابستگی به درآمدهای نفتی ارزیابی می شد، شگفتی کارشناسان را در پی داشت. بنابراین احتمالا اقتصاد سعودی ها برای مدتی طولانی تر از آنچه برنامه ریزی نموده اند؛ به نفت وابسته خواهد ماند.تداوم این وابستگی از یکسو اقتصاد عربستان را در برابر تحولات بازار نفت آسیب پذیر باقی می گذارد و از سوی دیگر هرگونه تاخیر در اجرای پروژه های قطع وابستگی، چهره شاهزاده جوان سعودی به عنوان عنصر کلیدی اقتصاد بدون نفت را که سودای اصلاحات اقتصادی و فرهنگی را در سر دارد؛ مخدوش می سازد. اما عربستان طی سال های گذشته چه اقداماتی برای کاهش وابستگی به نفت انجام داده و این اقدامات با چه چالش ها و موانعی روبروند؟

چالش های ورود قوی تر به آسیا

عربستان سعودی در فروش نفت طبق قراردادهای بلندمدت به پالایشگران، بی تجربه نیست. با این حال در بازار هند به عنوان یک بازار رو به رشد چندان به فکر افزایش سهم بازار نبوده است. اما اهمیت روزافزون هند به عنوان کشوری در حال توسعه باعث شد که سال گذشته و در آستانه انجام یک معامله برای خرید بخشی از سهام یک پالایشگاه هندی (ریلاینس)؛ مدیرعامل شرکت دولتی نفت عربستان که برای همراهی با بن سلمان در پاریس حضور داشت به سرعت و بدون اعلام قبلی خود را با یک پرواز به دهلی نو برساند. امین ناصر، صبح یازده آوریل 2018 به هند رسید و ساعاتی بعد در همان روز توافق نامه انجام این معامله را به امضا رساند.

مذاکره نمایندگان اخیرا بر سر جزئیات این توافق به نتیجه رسیدند و آن را نهایی کردند تا 20 درصد از سهام ریلاینس در اختیار آرامکوی عربستان قرار گیرد و به واسطه آن این غول نفتی دسترسی سریع تری به بازار گسترده هند داشته باشند. براساس این قرارداد، ریلاینس روزانه بیش از 500 هزار بشکه نفت خام از عربستان سعودی خریداری خواهد نمود. این میزان دو برابر بیشتر از میزان قبلی خرید این پالایشگاه از آرامکو و نمونه ای از کوشش های شرکت دولتی نفت عربستان برای حفظ ارزش هر بشکه نفت فراوری شده در این شرکت به واسطه گسترش حضور در پالایشگاه ها به ویژه در آسیا است. این کوشش اما چالشی را که عربستان سعودی برای کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی با آن روبه رو است، پررنگ می نماید.

تحلیلگران حوزه های اقتصاد و انرژی عقیده دارند نتایج پروژه ها و اهداف مختلف کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی در عربستان سعودی عموما با یکدیگر ناهمسو هستند، زیرا بعضی از آنها بسیار کند حرکت می نمایند و بعضی دیگر بیش از اندازه بلندپروازانه اند. توانایی زندگی بدون نفت یکی از این اهداف معروف است که بن سلمان طراح آن بوده. قرار بود این هدف تا اوایل 2020 به مرحله اجرا برسد. حالا اما در نیمه دوم 2019 قرار داریم و با وجود گسترش سرمایه گذاری ها؛ کوشش بی وقفه سعودی ها برای کنترل فراوری به منظور جلوگیری از افت قیمت نفت نشان از شکست این هدف دارد.

با وجود خروجی های ناامیدنماینده از کوشش های بن سلمان برای کاهش وابستگی به نفت، انعقاد قراردادهای خارجی همچنان در جریان است. در مارس 2018 آرامکو با پتروناس مالزی قرارداد خرید 7 میلیارد دلار از سهام یک پالایشگاه و پروژه پتروشیمی را نهایی کرد. یک ماه بعد، مدیرعامل آرامکو و یک کنسرسیوم از شرکت های هندی یک توافق نامه اولیه به امضا رساندند که بر اساس آن، آرامکو در پروژه پالایشگاه 2/ 1 میلیون بشکه ای در روز در ایالت ماهاراشترا در غرب هند سهیم شده است. در فوریه امسال نیز آرامکو یک قرارداد 10 میلیارد دلاری برای یک مجموعه پالایشی پتروشیمیایی در چین امضا کرد. آرامکو همچنین استراتژی بازار خود را در چین تغییر داده است. این شرکت در حال حاضر به پالایشگاه های مستقل چین تمایل بیشتری نشان می دهد، این در حالی است که برای سال ها انحصارا به شرکت های دولتی چین نفت می فروخت. در ماه ژوئن هم آرامکو پرکار بوده و با کره جنوبی 12 قرارداد همکاری به ارزش میلیاردها دلار به امضا رساند تا در پروژه هایی از کشتی سازی گرفته تا توسعه یک پالایشگاه متعلق به عربستان در این کشور، حضور داشته باشد. سعودی ها برای افزایش حضور در پاکستان نیز بیکار نمانده اند و برای احداث یک پالایشگاه با سرمایه ای 10 میلیارد دلاری در این کشور به توافق رسیده اند. مدیران آرامکو همچنین برای هزینه کرد 10 میلیارد دلار دیگر برای ساخت یک مجموعه پالایشی و پتروشیمیایی در آفریقای جنوبی در حال برنامه ریزی هستند. با این حال باید دید تمام این برنامه ها و قراردادها تا چه میزان همسو با یکدیگر هستند و در نهایت ثمربخش خواهند بود یا خیر.

رتبه یازدهم در تامین نفت آمریکا

عربستان سعودی در حال حاضر دومین تامین نماینده خارجی نفت خام آمریکا است اما این صندلی برایش کافی نیست و با میلیاردها دلار پول نقد ورود به پروژه های نفت و گاز این کشور را غنیمت می شمارد. آرامکو در سال 2017 مالکیت صد درصدی بزرگ ترین پالایشگاه آمریکا در پورت آرتور تگزاس را در اختیار گرفت. به این ترتیب ظرفیت 600 هزار بشکه ای در روز موتیوا تبدیل به محلی برای ایجاد ارزش افزوده در نفت فراوریی عربستان شد. با این حال امین ناصر اوایل امسال اعلام نمود آرامکو برای یک سرمایه گذاری 10 میلیارد دلاری دیگر در موتیوا آمادگی دارد، اما این بار در بخش گاز. این تنها بخشی از برنامه ریزی برای سرمایه گذاری 150 میلیارد دلاری عربستان در حوزه گاز در دهه پیش رو است. اما با وجود تملک بزرگ ترین پالایشگاه آمریکا از سوی آرامکو، طبق گزارش اداره اطلاعات انرژی آمریکا، این شرکت رتبه یازدهم تامین نفت را در آمریکا دارد که نشان دهنده فاصله آرامکو با شرکت های آمریکایی است.

نقش آرامکو در برنامه های بن سلمان

در میان تمام برنامه هایی که عربستان برای افزایش سرمایه گذاری خارجی و کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی دارد؛ آرامکو نقش ویژه ای دارد. در واقع این غول نفتی نقطه اتکایی برای ولیعهد جوان سعودی است تا با استفاده از اعتبار آن برنامه های اصلاحی خود در اقتصاد و فرهنگ را به پیش ببرد. به همین دلیل بحث عرضه اولیه بخشی از سهام این غول نفتی برای نخستین بار از سوی بن سلمان مطرح شد. عملیاتی شدن این عرضه اولیه می تواند درآمدی قابل توجه در اختیار اهداف بلندپروازانه بن سلمان قرار دهد. این اهداف باید تا سال 2030 محقق شوند اما به واقعیت پیوستن آنها چندان ساده به نظر نمی رسد.

محمد بن سلمان برای خصوصی سازی بخشی از سهام آرامکو، با موانع داخلی و خارجی فراوانی روبرو است. در شرایطی که بخشی از مردم عربستان عقیده دارند عرضه اولیه شرکت نفت دولتی عربستان چوب حراج زدن به بزرگ ترین دارایی این کشور است، مسائلی همچون شفاف سازی اطلاعات این کشور یا اختلافات سیاسی با کشورهای میزبان سهام آرامکو، مانع از انتشار بزرگ ترین عرضه اولیه جهان شده است.

اخیرا پنج منبع داخلی در آرامکو که عضو هیات مدیره این شرکت هستند به رویترز گفته اند عرضه اولیه این غول نفتی در نیویورک می تواند خطرات قانونی فراوانی برای شرکت ملی نفت عربستان به همراه داشته باشد و ورود به این بورس تنها در شرایطی ممکن است که آرامکو مصونیت قضایی داشته باشد. این مصونیت به دلیل باز بودن پرونده حمله به برج های دوقلوی تجارت جهانی در آمریکا و نقش حمایتی سعودی ها از عاملان این حمله مطرح می گردد زیرا اموال عربستان به عنوان کشوری که در جریان این حمله از تروریست ها حمایت نموده، در معرض ضبط از سوی دادگاه های آمریکا واقع شده است.در عین حال روند شفاف سازی سختگیرانه که در بورس نیویورک برای شرکت ها وجود دارد، می تواند بسیاری از اسرار دولتی عربستان را که برای سال های طولانی در دل آرامکو پنهان شده را افشا کند. این موضوع برای دولت عربستان که قرار است همچنان صاحب 95 درصد از سهام آرامکو باقی بماند، بسیار نامطلوب است. با این حال این منابع مطلع تاکید نموده اند که تصمیم نهایی با ولیعهد عربستان سعودی است. پیش از این دونالد ترامپ از پادشاهی عربستان خواسته بود عرضه اولیه آرامکو در بورس نیویورک به عنوان یکی از بزرگ ترین پایگاه های سرمایه گذاری جهان انجام گردد. با وجود ابراز نگرانی مقامات مطلع در آرامکو، به نظر می رسد ولیعهد جوان سعودی به دلایل سیاسی و تنها با هدف تحکیم روابط با آمریکا، برای عرضه 5 درصد از سهام آرامکو به سمت نیویورک گرایش بیشتری دارد. این در حالی است که مشخص نیست در سال های بعدی که سعودی ها از حمایت ترامپ برخوردار نیستند آیا سهام آرامکو در آمریکا همچنان در حاشیه امن قرار خواهد داشت یا خیر. اصرار بن سلمان برای اجرای هرچه سریعتر عرضه اولیه 5 درصد از سهام آرامکو مطابق میل او، حذف خالدالفالح به عنوان رئیس هیات مدیره آرامکو و وزیر نفت این کشور را در فاصله ای کوتاه از یکدیگر در آگوست 2019 در پی داشت. به دنبال این تغییرات، افراد نزدیک به خاندان سلطنتی در این دو سمت جایگزین شدند تا عرضه اولیه آرامکو با کمترین مانع و بیشترین سرعت انجام گردد. با این حال، حتی حذف الفالح به عنوان کسی که گفته می شد در جهت عرضه اولیه آرامکو مطابق خواسته های ولیعهد جوان سعودی گام برنمی داشت نیز به اجرای این عرضه اولیه سرعت نداد. اخیرا اجرای بخشی از عرضه اولیه سهام آرامکو که قرار بود در ماه نوامبر در بورس داخلی عربستان انجام گردد؛ بار دیگر به تاخیر افتاد. یکجانبه گرایی های ولیعهد سعودی برای اجرای خواسته خود در داخل عربستان در حالی است که مشخص ارزش واقعی آرامکو به عنوان چالشی جدی و فراداخلی بر سر راه او واقع شده است.

از نظر بن سلمان، آرامکو 2 هزار میلیارد دلار ارزش دارد اما موسسات بین المللی اعدادی بین 1/ 1 هزار میلیارد دلار تا 5/ 1 هزار میلیارد دلار را به عنوان ارزش واقعی آرامکو تخمین می زنند. عدم تطابق این اعداد با یکدیگر، یکی از دلایل تاخیرهای مداوم در عرضه اولیه سهام آرامکو طی حدود سه سال گذشته بوده است.با تمام این تفاسیر آرامکو در دو سال گذشته سرمایه گذاری در پالایشگاه ها و پتروشیمی های سراسر جهان را افزایش داده است. پیش از این آرامکو اعلام نموده بود ارزش سرمایه گذاری هایش در داخل عربستان، آسیا و آمریکا حداقل 50 میلیارد دلار ارزش دارد. هدف آرامکو افزایش تقریبا سه برابری فراوری مواد شیمیایی و رساندن سطح آن به 34 میلیون تن در سال تا 2030 است.بزرگ ترین شرکت فراورینماینده نفت خام جهان همچنین میخواهد تا در چشم انداز یاد شده؛ ظرفیت پالایشی خود را در سراسر جهان به 8 تا 10 میلیون بشکه در روز برساند. این ظرفیت در حال حاضر بیش از 5 میلیون بشکه در روز است؛ زیرا بخش قابل توجهی از فراوری روزانه نفت خام عربستان به مصرف داخلی می رسد.اگرچه بن سلمان برای کاهش مصرف داخلی نفت و گاز این کشور ایده هایی داشت و به همین دلیل پروژه ای 200 میلیارد دلاری برای فراوری انرژی خورشیدی تعریف کرد، اما آن طور که شواهد نشان می دهد اثری از پیشرفت در این پروژه بلندپروازانه مشاهده نمی گردد. این پروژه در ماه مارس 2018 توسط صندوق سرمایه گذاری عمومی عربستان (PIF) و SoftBank ژاپن آغاز شد اما با گذشت پنج ماه از این زمان، هنوز مشخص نیست این پروژه چه زمانی و چگونه به مرحله اجرا درخواهد آمد.

تضعیف اهداف اقتصادی IPO آرامکو

در مارس 2019 آرامکو اعلام نمود که 70 درصد از سهام شرکت پتروشیمی عربستان یا سابیک (SABIC) را به دست آورده است. ارزش این سهام 1/ 69 میلیارد دلار اعلام شد که از صندوق ثروت ملی عربستان موسوم به صندوق سرمایه گذاری عمومی برداشت شده است. به این ترتیب آرامکو در ادامه کوشش برای ایجاد بازارهای تازه برای نفت خام خود از اعلام حضور در پایین دست صنعت نفت غافل نبوده است. توجه به صنعت پالایش و پتروشیمی گامی است که آرامکو برمی دارد تا در پی آن تبدیل به رهبری جهانی در صنعت مواد شیمیایی گردد.در این راستا امین ناصر، مدیرعامل شرکت سعودی آرامکو که پیش از این از سوی کارکنان این شرکت با نام آقای بالادست شناخته می شد، در چرخشی آشکار در حال توسعه پایین دست صنعت نفت عربستان است و می خواهد ظرفیت پالایشی آرامکو را به ظرفیت فراوری نفت خام این شرکت نزدیک کند؛ یعنی چیزی حدود 12 میلیون بشکه در روز. آرامکو میخواهد از این طریق، به تدریج خود را با رقبای بزرگی که در پایین دست دارد هماهنگ و در مقابل هرگونه رکود تقاضا در بازار نفت یا نوسانات قیمتی واکسینه کند. اما یکی از نشانه های تعارض در خواسته های بن سلمان همین جا مشخص می گردد. در واقع خصوصی سازی آرامکو در پی کوشش این شرکت برای به دست آوردن سهام SABIC بیش از پیش به تاخیر افتاد. تا پیش از خرید سهام سابیک قرار بود PIF که محمد بن سلمان ریاست آن را بر عهده دارد، حدود 100 میلیارد دلار از عرضه اولیه آرامکو را به دست بیاورد. در عوض این صندوق برای به دست آوردن سهام سابیک کوشش کرد. صندوق سرمایه گذاری ملی عربستان از سه سال قبل و همزمان با آغاز تفکر جدا شدن عربستان از نفت، حضور در سرمایه گذاری های بین المللی را آغاز کرد. خرید 5/ 3 میلیارد دلار از سهام شرکت Uber Technologies نخستین گام PIF بود. با این حال آن طور که داده های ریفاینتیو نشان می دهد، از سال 2016 به این سو سرمایه گذاری مستقیم PIF در پروژه های برون مرزی تنها 5/ 10 میلیارد دلار بوده و بسیاری از تعهدات این صندوق نیز هنوز عملی نشده اند. در عین حال آن طور که کارشناسان عقیده دارند؛ این سرمایه گذاری ها لزوما باعث جذب سرمایه گذاران خارجی به داخل عربستان نمی گردد و نمی توان از سوی آنها انتظار توسعه صنایع یا ایجاد اشتغال داشت. با وجود تمام اما و اگرهایی که اهداف و سرمایه گذاری های عربستان در جهت ترک اعتیاد نفتی به همراه دارد؛ باید دید خاتمه اقتصاد بزرگ ترین صادرنماینده نفت خام جهان از وابستگی به چاه های نفت رها خواهد شد یا خیر.