شاعر شهر بود، با زبان خودش وارد شعر شد، مخاطب کم نداشت، وفادار ماند - وبگردی طفره

به گزارش وبگردی طفره، محمود معتقدی، شاعر به رویای ما شلیک می گردد درباره شعر و شخصیت احمدرضا احمدی گفت: شعر احمدی شخصی اما شمول بود. او صدایی بود در میان صداهای دیگر و از زبانی دیگر وارد شعر امروز شد.

وبگردی طفره- فرشاد شیرزادی: محمود معتقدی، شاعر پیشکسوت و صاحب ده ها عنوان مجموعه شعر و صدها یادداشت و مقاله ادبی در گفت وگو با وبگردی طفره، در روز درگذشت احمدرضا احمدی گفت: احمدی شخصیتی طنزپرداز داشت اما این طنز در شعرش نمود و ظهور بیرونی نداشت. تنهایی در شعر او به خوبی حس می شد و وقتی در شعرش از کوچه و خیابان و بیماری و بیمارستان صحبت می نماید، ما با شاعری کاملاً شهری سر و کار داریم. همه عناصر شعر او با شهر تعریف می شود و او به معنای واقعی کلمه شاعر شهر است.

گفت وگوی ما را با محمود معتقدی بخوانید:

احمدرضا احمدی به هیچ وجه محصور و مسحور کتابخانه نبود. شعر خاکستری او که سکوت و خلوتی در سطر سطرش موج می زند با حذف قافیه برای شما چه جایگاهی داشت؟

احمدی از شاعران دهه 40 است و جزو نوگرایانی است که حتی از حوزه شعر نیمایی و شعر سپید عبور نموده است. کسی است که دانش شعری خودش را دارد. با توجه به اینکه شعر آزاد می گفت و زبان خاصی داشت، شعرهایش به گمانم به نثرهای شاعرانه نزدیک بود. شعرش ویژگی های منحصر به فردی داشت که به طبیعت، آسمان، ستاره و روزمرگی ها نزدیک می شد. در نوع خودش، در حوزه شعر آزاد، شاعری بدعت گذار بود، اما در عین حال قافیه پرداز نبود چرا که نحله خودش را داشت. جزو شاعرانی بود که زبان و فکرش به شعر حجم و شعر دیگر قرابت داشت.

احمدی از آن دسته شاعرانی است که در شعر امروز نسبت به هم نسلانش توانسته خلاقیت هایی را بروز دهد و در 4 دهه اخیر بیشتر هم مطرح شد. تا جایی که به خاطر دارم، هر سال یک مجموعه شعر منتشر نموده و نشر چشمه بیشترین مجموعه شعرهای او را در همین 4 دهه اخیر چاپ نموده است. به نظرم انسان خاصی بود. شاعری بود که صاحب نوعی ایدئولوژی و تفکرات سیاسی به مفهومی که بسیاری شاعران داشتند، نبود و شاعری بود که خلاقیت خودش را داشت. تابع شرایطی بود که به طبیعت و گردش های شخصی نزدیک تر می شد. همین باعث شده بود که میان جوانان اهل شعر دارای جایگاه ویژه باشد. به همین دلیل جوانان را هم به فضاهایی که باور داشت، نزدیک تر می کرد. او یکی از چهره های ماندگار شعر امروز است و با توجه به خلاقیت ها و عبورش از بعضی فضاها، نوعی تفکر شخصی و دانش شخصی را همیشه در شعرش پی می گرفت و سعی نمی کرد که جاهای دیگر سیر کند و تأثیراتی مثلاً بیرون از فضای شعری جامعه ایرانی بگیرد. او سعی می کرد، مجموع خلاقیت خودش را در همین فضای فعالیت روزمرگی با فضاهای خاص و واژگان خاص خودش به کار بگیرد و از این حیث چهره ای تأثیرگذار بود. اجازه دهید میان شاعران گذشته و میانه نام نبرم کسانی را که او را قبول نداشتند.

محمود معتقدی

علت آنها چه بود و چرا قبولش نداشتند؟

آنها می گفتند که شعر احمدی به نوعی رمانتیسم نثرگرایانه نزدیک است. اما او فکر و زبان خودش را داشت و بسیاری را هم متوجه خلاقیت خودش کرد.

اشاره نمودید که وامدار شعر بیرون از جامعه ایران نبود. احمدرضا احمدی شاعر شهر بود. وقتی کوچه و خیابان را توصیف می نماید، تعیین است که شهر را شناخته. برخلاف بعضی شاعران که نگاه و تعلق خاطر روستایی در شعر و نثرشان دیده می شود به شهر تعلق داشت. نظرتان در این باره چیست؟

تجربه های او در شعرش در فضاهای شهری خلاصه می شود. مثلاً وقتی از بیماری، خنده و شادی، آسمان و ستاره و کوچه و خیابان صحبت می نماید، آن تصویری است که در فضاهای شهری بازتاب دارد، دیده می شود. هر آنچه در فضاهای شهری بازتاب داشت، به نوعی در خلاقیت واژگانی اش مطرح بود. تعلق خاطری به شرایط خاص خودش داشت اما به گمانم شعرش خیلی شخصی بود. یعنی کمتر، یک واقعه اجتماعی خاص را در شعرش دستمایه قرار می داد. همیشه با اینکه سعی می کرد در بیرون دنیا بایستد، اما آن نگرش بومی و شهریت همیشه در فکر و زبانش پیشتاز بود. نثرگونه هایی که در فضای شعری اش اتفاق می افتاد، حتی دلنشین است و با هیچ شاعر دیگری در شعر امروز قابل مقایسه نیست.

شخصی بودن شعرش ایراد است یا خیر؟

خیر، ایراد نیست. یعنی او به جایگاهی رسیده که فضاهای حجم و دیگر و هرآنچه در دهه 40 فراهم بوده، درک نموده و از شعر نیمایی و سپید عبور نموده است و در واقع خواسته نحله خاصی را در شعرهایش روایت کند. این بیشتر به دانش شخصی اش بازمی شود.

یعنی در عین حال که شعرهایش شخصی است، شمول هم هست؟

شخصی ای است که در نهایت پنجره ای است به فضاهای زیبایی شناسی خاصی که بسیاری از آدم ها را می تواند به سمت خودش بکشاند. از این حیث مخاطبان زیادی داشت. کتاب های بسیاری هم منتشر کرد. وقت خوب مصائب در روزگاری کتاب معروفش بود. خیلی ها به شعرش و توجیهاتی که داشت باورمند بودند و عبورهایی که از سلسله نُرم های زبانی کرد، بعضی از دوستان را که باز نامشان را نمی برم، می گفتند حتی به میزان فضاهای کلاسیک و مدرن، آن قدر شاعر تأثیرگذاری نبوده و نیست. کسانی که طالب شعر نیمایی و سپید بودند، چندان به فضای شعر آزادی که پیشتر آقای احمدی ایجاد کرد، علاقه نشان نمی دادند. اما هر کسی می تواند فکر و زبانی را تجربه کند. به نظرم نگاه و زبان و فکر و واژگان احمدرضا احمدی، خاص خودش بود. زیبایی شناسی و درک خاص خودش را از هستی داشت و مخاطب هم داشت. نشانه اش هم این بود که کتاب هایی که طی دهه های اخیر و بعلاوه سال ها قبل منتشر نموده بود، مشتاقان خودش را داشت.

چالشش با احمد شاملو سر چه بود؟

من آن دوره را به درستی درک نکردم اما برای پاسخ به پرسش شما باید به تاریخچه شعری فکرم رجوع کنم. به طور کلی احمدرضا احمدی سعی کرد از زبان دیگری وارد شعر شود. شاملو می دانید که شعر نیمایی را تجربه کرد و مایه های عاشقانه، اجتماعی و حتی سیاسی هم در شعر شاملو حرف اول را می زد اما احمدرضا احمدی سخن خودش را می گفت. با مسائل اجتماعی اصلاً کاری نداشت. این به گمانم یک ویژگی بود که او سعی کرد خلاقیتی که بار زیباشناسانه ای را هم بر دوش می کشید، خودش به تنهایی حمل کند. در نتیجه به فضاهای شعر دیگران زیاد نزدیک نمی شد و علاقه ای هم به کشف آنها نداشت. او صدایی بود در میان صداهای دیگر.

• جناح سرزنده ای از شعر را نمایندگی می کرد | درباره وفور قافیه در شعر با احمدی موافقم

احمدی را چگونه شخصیتی دریافتید؟

در زندگی اش بسیار طنزپرداز بود. خاطره ای بگویم. زمانی که صدام به شهرهای تهران حمله می کرد، احمدی می گفت من مادربزرگی داشتم که 90 سال داشت. او به من گفت بچه جان تکلیف آینده ما چه می شود و من به او پاسخ دادم: مادر جان! تو که از آینده هم عبور نموده ای!

یکی دیگر از جنبه های طنزآلود شخصیتش این بود که هر که او را به جایی دعوت می کرد، اول می گفت اگر دشمنان من در این نشست حضور دارند من نمی آیم.

تا جایی که می دانم شعرش سراسر جدی بود. این طنز را در جایی در شعرش دیده اید و نمود و ظهور داشته؟

آن طنزپردازی هایش در شعرش دیده نمی شد و در قد و قامت خودش بود اما طنزهایش جالب بود. او متولد 1319 بود. با بسیاری از دوستان شاعر مانند کاظم سادات اشکوری و جواد مجابی و حتی در حوزه سینما با مسعود کیمیایی و عباس کیارستمی هم سن و سال بود و حشر و نشر داشت. یادم است یک روز در خانه هنرمندان برنامه ای در ستایش کیمیایی برپا شد. او بالای تریبون رفت و به گذشته ها اشاره نمود که چپی ها ما را کتک می زدند و نمی گذاشتند ما حرف بزنیم. او از چپ های سنتی در صحبت هایش شکایت داشت.

در عین حال احمدرضا احمدی مانند آیدین آغداشلو و دیگران نسلی بودند که همیشه هوای کار خودشان و دور و اطرافشان را داشتند. یعنی حس و خاطره ای هم در فضای سیاسی اجتماعی با دیگران حس می کردند و به آن وفادار بودند.